Symboliczny plon żniwny - wieniec dożynkowy

Święto połączone z obrzędem dożynkowym na zakończenie żniw i prac polowych obchodzono w Polsce już w XVI wieku. Zarówno w dworach jak i gospodarstwach chłopskich występowały podobne elementy. Żniwa zawsze rozpoczynano z imieniem Bożym, święcono sierpy i kosy, a pola żegnano znakiem krzyża i składano na krzyż pierwsze ścięte kłosy.Symbolika ostatnich zżętych kłosów wręczanych w postaci snopa lub wieńca wyrażała przede wszystkim ciągłość wegetacji i urodzaju, odzwierciedlała plon i zboże. Na pierwszy plan tego starego obrzędu wysunął się obrzęd dożynek z wieńcem i chlebem wypieczonym z nowego ziarna. Chleb w tradycji polskiej od najdawniejszych czasów uważany jest za dar Boga. Widowisko „Wieńcowiny”  opracowane w latach osiemdziesiątych przez Anielę Wielgos z Futomy zachowało nieskażony autentyzm prezentowanego obrzędu.

Kiedyś wieńce nie były tak okazałe jak dzisiaj. Był to przystrojony polnymi kwiatami i kiściami jarzębiny okazały snop uwity z najładniejszego zboża zebranego z pola na samym końcu prac żniwnych. Śpiewając pieśni do Matki Bożej, orszak z wieńcem niesionym przez przodownicę podążał do zagrody gospodarza. Zaczajeni parobcy oblewali pannę niosącą wieniec wodą, żeby w roku następnym nie było suszy. Snop pozostawał w izbie przez kilka dni, następnie go młócono, a otrzymane ziarno mieszano z ziarnem siewnym, aby zapewnić sobie w przyszłym roku obfite plony. Zwyczaj ten, któremu towarzyszył śpiew, poczęstunek i zabawa, powszechny był jeszcze w latach 50. XX wieku.Współcześnie niezwykle ważną częścią obchodów święta plonów jest msza święta.

Na skutek przeobrażeń polskiej wsi dożynki zatraciły swój dawny charakter, zanika bezpowrotnie różnorodna, kolorowa i bogata obrzędowość. Dzisiaj podczas uroczystości dożynkowych zachowane są jedynie tradycyjne elementy dożynkowe, tj. pochód z wieńcem, który zostaje wręczony przedstawicielom władzy i różnych instytucji.  Zanika tradycja ośpiewania wieńca, która jeszcze do niedawna było nieodłącznym elementem tego pięknego obrzędu. Różnorodne kuplety i wierszyki opowiadające o zebranym plonie i trudzie rolnika, z humorem wytykające wady, a także chwalące za szczodrość gospodarzy, to relikty zanikającej już tradycji. Warto przypomnieć te sprzed kilku lat.KGW z Błażowej Dolnej śpiewało wówczas:

Nasz drogi Dziekanie,  
choć zboża nie kosisz,
lecz na innym polu sukcesy odnosisz.
Za to, żeś odnowił kościół zabytkowy
pragniemy Ci wręczyć wieniec dożynkowy. (…)

KGW z Kąkolówki przypominało o trudzie rolniczym:

Jestem ja rolnikiem, pracuję na roli.
Chcę się tu pożalić co mnie bardzo boli. (…)

Natomiast KGW z Piątkowej domagało się uznania za swoja pracę:

Czasopismo gminne nam redagujecie
I o naszych wioskach, mieście nam piszecie.
Wieniec z pięknych kłosów dzisiaj Wam oddamy,
ale za to zdjęcia w „Kurierze” żądamy. (…)

Zmiany widoczne są także w formie wieńców, które przeważnie nie mają wiele wspólnego z tradycyjnym kształtem.Różnią się nie tylko rozmiarami ale i formą. Coraz częściej oglądamy wspaniałe i okazałe modele kościołów, monstrancji, kapliczek, symboli narodowych, a także koszy, wiatraków itp. Nowością ostatnich lat jest ustawianie przy drodze,w miejscu gdzie odbywają się uroczystość, kompozycji ze słomy okazałych rozmiarów, co ukazuje pomysłowość i poczucie humoru mieszkańców.

Od kilkunastu lat gminnym uroczystościom dożynkowym w naszym miasteczku towarzyszą konkursy wieńca dożynkowego, które organizuje Gminny Ośrodek Kultury. Celem konkursu  jest przede wszystkim  upowszechnianie i kultywowanie ludowej tradycji obrzędu dożynkowego oraz podtrzymywanie umiejętności wyplatania wieńców dożynkowych. Biorą w nim udział wieńce przygotowane przez KGW, sołectwa i stowarzyszenia. W roku bieżącym konkurs realizowany był w kategorii wieńca tradycyjnego i w kategorii wieńca współczesnego. Dziesięć wieńców dożynkowych zaprezentowanych podczas uroczystości gminnych oceniło jury w składzie: przewodniczący -Emilia Jakubiec-Lis  – kulturoznawca, socjolog,  adiunkt Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie, członkowie - Jadwiga Orzechowska – plastyk, instruktor WDK w Rzeszowie, Krystyna Niebudek   – artysta plastyk, instruktor WDK w Rzeszowie  oraz Barbara Rajzauer– PODR w Boguchwale. Komisja konkursowa doceniając wkład pracy oraz inwencję twórczą wszystkich wykonawców przyznała równorzędne nagrody pieniężne dla wszystkich grup biorących udział w konkursie. I nagrodę w kategorii wieniec tradycyjny w wysokości 500 zł, ufundowaną przez dyrektora Wojewódzkiego Domu Kultury w Rzeszowie otrzymało Koło Gospodyń Wiejskich w Błażowej Dolnej.I nagrodę w kategorii współczesny wieniec dożynkowy w wysokości 300 zł ufundowaną przez starostów dożynek otrzymało Koło Gospodyń Wiejskich w Piątkowej. Nagrodę rzeczową ufundowaną przez firmę „Czyścioch” w Błażowej za umiejętne połączenie współczesności z tradycją otrzymało Koło Gospodyń Wiejskich w Białce.

Wszyscy twórcy wieńców przedstawili swoje prace na dobrym poziomie wykonawczym. Zastosowano w nich różnorodne podstawowe materiały, takie jak kłosy, ziarna zbóż , owoce, warzywa, kwiaty i zioła. Komisja konkursowa złożyła podziękowanie GOK w Błażowej za zorganizowanie konkursu, kultywowanie oraz upowszechnianie tradycji dożynek.

Alicja Budyka